27 kwietnia zapraszamy do Miejskiej Biblioteki Publicznej na spotkanie z Mariuszem Szczygłem, dziennikarzem, reportażystą, pisarzem, autorem ,,Gottlandu", o którym ,,Le Figaro" napisał, że ,,to nie książka, to klejnot"

Mamy dla naszych czytelników fantastyczną wiadomość i prawdziwą jubileuszową niespodziankę. W czwartek 27 kwietnia o godz. 18.00 zapraszamy do Galerii pod Tekstem na spotkanie z Mariuszem Szczygłem, znanym i lubianym dziennikarzem, reportażystą, pisarzem i laureatem Europejskiej Nagrody Literackiej.

Krótki życiorys

Urodził się 5 września 1966 r. w Złotoryi. Ukończył Liceum Ekonomiczne im. Stefana Żeromskiego w Legnicy. Jest absolwentem Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Tytuł pracy magisterskiej: ,,Dział reportażu ,,Gazety Wyborczej", historia - twórcy - dylematy warsztatowe". W latach 1986-1990 był reporterem tygodnika ,,Na przełaj". Następnie przez sześć lat pisał reportaże dla ,,Gazety Wyborczej". Był współautorem (razem z Witoldem Orzechowskim) talk show ,,Na każdy temat" w telewizji Polsat. Program ten prowadził w latach 1995-2001.

Od 1997 do 1998 wykładał reportaż w Europejskim Studium Dziennikarstwa - Ecole Superieure de Journalisme de Lille/Uniwersytet Warszawski. Od 2000 roku przez osiem lat prowadził seminarium warsztatowe na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2002 roku ponownie zaczął pisać reportaże dla ,,Gazety Wyborczej", od 2004 jest zastępcą szefa dodatku ,,Duży Format" i zastępcą kierownika działu reportażu. Jest współzałożycielem wydawnictwa Dowody na istnienie w ramach fundacji Instytut Reportażu.
Sylwetka reportera

Uważa, że człowiek zawsze będzie potrzebował i poszukiwał kontaktu z drugim człowiekiem. Dlatego reportaż nie zginie. Telewizja, owszem, stanowi konkurencję, ale tylko dla tekstów podróżniczych (chyba że pisze je autor klasy Ryszarda Kapuścińskiego. Reportaże historyczne czy psychologiczne zawsze się obronią.

Nad tekstem pracuje długo. Idealny układ wygląda tak: miesiąc na zebranie materiałów, miesiąc na zastanowienie się, miesiąc na pisanie. Ale sytuacja jest przeważnie o wiele mniej komfortowa - reporter dostaje zaledwie trzy dni. Jak twierdzi, przez tak krótki czas można wypiec bochenek przyzwoitego chleba, ale nie cukiernicze delicje.
Każdy akapit to zaskoczenie

Mariusz Szczygieł uważa, że reporterem może być jeden dziennikarz na stu.

- Trudno jest pisać pięknie, nie podkoloryzować, nie zmyślać, ale używać literackiej formy. Trzeba mieć zdolność zapamiętywania szczegółów. Zdolność ich kojarzenia, a czasami umiejętność odległych skojarzeń, żeby reportaż miał chociaż troszeczkę artystyczny, ponadczasowy charakter.

Jest uczniem Hanny Krall, która powtarza, że pisanie polega na usunięciu wszystkiego, co zbędne i nadaniu niezbędnemu należytego rytmu.

Autorka ,,Zdążyć przed Panem Bogiem" poprawiała mu z początku każde zdanie. Dziś on postępuje podobnie z tekstami adeptów sztuki reportażu. Twierdzi, że na początku dobrze jest reportaż zmasakrować. Gdy młody dziennikarz skarży się, że w ten sposób nie może rozwinąć osobowości, Szczygieł odpowiada, iż najpierw trzeba opanować podstawy, dostosować się do prawideł. Na rozwijanie osobowości przyjdzie czas później.

Uważa, że w reportażu każdy akapit powinien zaskoczyć. Każdy rozdział musi zamykać pointa.

- Nie można wszystkiego zdradzać na początku. Lubię sączyć, rzucać urywkami, żeby przyciągnąć czytelnika.

Uważa, że młodzi autorzy zbierają za mało informacji, a później piszą wszystko, co wiedzą. To podstawowy błąd. Mariusz Szczygieł z przygotowanego materiału wykorzystuje zaledwie 20 procent.Poza tym startujący dopiero reporterzy używają słownictwa rodem z prasy kobiecej. Piszą więc ,,latorośle" zamiast "dzieci", piszą nie ,,umarł", a ,,zgasł".

- Banalne, oklepane sformułowania sprawiają, że czytelnicy (...) są w swoim świecie, nic ich nie przerasta. W dobrym reportażu autor musi iść krok przed czytelnikiem, który nie może mieć tego poczucia bezpieczeństwa.

Podstawowy obowiązek: zrozumieć

Zdania powinny uwodzić czytelnika. Zwłaszcza pierwsze, otwierające tekst, jest istotne. Jeżeli się uda, pociągnie za sobą resztę. Tak twierdził Ryszard Kapuściński i Szczygieł opanował tę sztukę do perfekcji. Jego świetny reportaż o czeskiej aktorce Lidii Baarovej, która została kochanką ministra propagandy III Rzeszy Josepha Goebbelsa, rozpoczyna się od wyznania: "Byłam tylko kobietą".

Należy też wiedzieć, do jakiego zdania się zmierza - to szkoła Hanny Krall. Wspomniany tekst zamyka opis uroczystości pogrzebowych, podczas których wielbiciele talentu aktorki wymyślali dla niej usprawiedliwienia: ,,Chyba nikt nie powiedział, że ci, którzy doprowadzili ją do upadku, byli tylko mężczyznami".

Krótki tekst "Jak pan sobie radzi z Niemcami?" - historia o rozmowie Mileny Jesenskiej, znakomitej reporterki i muzy Franza Kafki, z czeskim chłopem, który niespecjalnie przejmuje się zagrożeniem ze strony III Rzeszy, zmierza do zwięzłego dialogu o strachu i śmierci. ,,A niczego się pan nie boi?" - pyta Jesenska.

,,A czego miałbym się bać? - szczerze się zastanawia i nagle ripostuje: - A poza tym, proszę pani, człowiek może umrzeć tylko raz. A jak umrze trochę wcześniej, to tylko troszkę dłużej jest umarły."

Według Kapuścińskiego i Krall podstawowym obowiązkiem reportera jest zrozumieć, a nie oceniać. Szczygieł o tym pamięta i dlatego tak silne wrażenie robi jego reportaż ,,Kochaneczek" o czeskim pisarzu i scenarzyście Janie Prochazce, bohaterze praskiej wiosny 1968 i ofierze prowokacji tajnych służb.

Od Hanny Krall i Małgorzaty Szejnert usłyszał, że powinien myśleć nie tylko o tym, jak pisze, ale także, co zamierza przekazać czytelnikowi. Bo z taką świadomością inaczej gromadzi się materiał.

Jego zdaniem, nie ma czegoś takiego jak obiektywny reportaż. Wszystko jest przetworzone przez pamięć bohatera i autora.
Strategia rowerzysty

Jego debiutancka książka, ,,Niedziela, która zdarzyła się w środę", to zbiór reportaży, które zamieszczał w ,,Gazecie Wyborczej". Pisze w nich - nieraz z humorem - o czasie transformacji i ludziach próbujących się odnaleźć w nowym świecie, w nowych realiach. Na łamach ,,Życia" Paweł Śpiewak ocenił, że bohaterowie Mariusza Szczygła są niczym marionetki, o których losach decydują niezrozumiałe wypadki: demokracja, rynek, prywatyzacja, popyt i podaż. Z kolei Paweł Dunin-Wąsowicz dodał w ,,Machinie":

"Szczygieł jest niczym 'inteligentny magnetofon', pisze oszczędnie, usuwając w cień osobę narratora. (...) Słucha wszystkich, jeżeli kogoś zawstydza, to tylko czytelnika, bo każe myśleć i mieć oczy szerzej otwarte."

Przyznaje, że gdy pisał o Polsce, uprawiał rodzaj reportażu lekko satyryzującego. Gdy po latach skończył pracę w telewizji, gdzie prowadził program ,,Na każdy temat", postanowił poszukać kraju, o którym mógłby pisać na poważnie. Wybór padł na Czechy. Dlaczego? W odpowiedzi wymienia kilka dat:

"1911 - w Pradze powstaje pierwszy na świecie dom kubistyczny. Zaprojektowany przez czeskiego architekta. 1918 - pierwszym prezydentem wolnej Czechosłowacji zostaje filozof. 1919 - wpada on na pomysł, że młode państwo musi mieć u siebie wielką sztukę i każe kupić w Paryżu impresjonistów do oglądania dla obywateli. 1920 - czeski malarz wymyśla najnowocześniejsze słowo pierwszej połowy XX wieku, a jego brat propaguje je w swojej sztuce, wystawianej na całym globie. To słowo brzmi: 'robot'. 1929 - po raz pierwszy na świecie w filmie pojawia się naga kobieta. Gdzie? U czeskiego reżysera!"

Mariusz Szczygieł przekonuje, że to zachwycająca kultura, którą Polacy przeważnie lekceważyli. Ale jest też inny powód zainteresowania tym krajem. Razem ze swoim psychoterapeutą reporter odkrył, że pisząc o Czechach - takich ,,kafkowsko-orwellowskich typach" - w istocie pisze o sobie. Jak wyjaśnia, jako jedynak od dzieciństwa był pozbawiony rywalizacji. Dlatego dziś najchętniej unika konfrontacji, przeciwnika stara się zwieść, okpić. A tacy są właśnie Czesi. Ich strategia na przetrwanie w niczym nie przypomina polskiej. Podobno Hitler przyrównał ich kiedyś do rowerzysty, który ma pochyloną głowę, ale pedałuje naprzód. Szczygieł zastanowił się nad tym i doszedł do wniosku, że jest krypto-Czechem.

O książce ,,Gottland" Adam Michnik napisał:

"Mądra, ciekawa i potrzebna książka. Poprzez opowieść o losach ludzkich, Szczygieł opowiada skomplikowane dzieje naszych południowych sąsiadów. Zafascynowany niepowtarzalną czeską kulturą i obyczajowością, zmysłem ironii, humorem i sarkazmem, przypomina czeskie spotkania z 'historią spuszczoną z łańcucha'. Czytamy te opowieści przez pryzmat własnych losów, co czyni lekturę jeszcze bardziej zajmującą. Losy mieliśmy podobne, a jak bardzo odmienne."

,,Gottland" został do dziś przełożony na dziesięć języków. Recenzent "Le Figaro" napisał o niej: ,,To nie jest książka, to klejnot".
Gdzie jest miejsce na namiot

W 2009 roku ukazała się antologia ,,20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła". Dziennikarze opisali historię proboszcza homoseksualisty - nosiciela wirusa HIV (,,Wściekły pies" Wojciecha Tochmana), plutonu ZOMO, który strzelał do strajkujących w kopalniach ,,Manifest Lipcowy" i ,,Wujek" (,,Pluton" Jacka Hugo-Badera), czy szkołę ojca Rydzyka (,,Byłem uczniem ojca dyrektora" Wojciecha Bojanowskiego).

Rok później wydał ,,Kaprysik" - zbiór sześciu reportaży, których bohaterkami są kobiety (teksty ukazały się najpierw w ,,Wysokich Obcasach"). Skąd ten pomysł?

- Kobiety mają więcej do powiedzenia niż mężczyźni. Uważam, że ludzkość nie robi z tego zjawiska wystarczająco dobrego użytku.

Największą prawdę o naturze człowieka usłyszał właśnie od kobiety - swojej przyjaciółki, aktorki Zofii Czerwińskiej.

- Nikt lepiej nie opisał ludzkiego nienasycenia, niespełnienia i naszej zachłanności, niż Zosia w jednym zdaniu. Brzmi ono: "Najlepsze miejsce na namiot jest zawsze trochę dalej".

Jednym z najciekawszych tekstów jest ,,Reality", opowieść o Janinie Turek z Krakowa. W zeszytach (zebrała ich ponad 700) odnotowywała każde wydarzenie ze swego życia. Co jadła na obiad, jaki program widziała w telewizji, ile dała na tacę. Ten reportaż - w tłumaczeniu Margot Carlier - omawia się na zajęciach w niektórych szkołach dziennikarstwa we Francji.

Również w 2010 Szczygieł wydał ,,Zrób sobie raj" (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec. 2010), kolejną opowieść o Czechach. O ile w ,,Gottlandzie" wiele uwagi poświęcił historii, teraz skoncentrował się na współczesności. Opowiada o swych fascynacjach, pisze ,,wielką notatkę z lektur i ze spotkań z ludźmi".

W 2012 roku ukazał się zbiór felietonów , ,,Laska nebeska", w którym Szczygieł po raz kolejny opisuje swoich ulubionych Czechów, jak mówi - ,,wymyślonych przez Boga po to, by poprawić Polakom nastrój". Felietony traktują przede wszystkim o literaturze naszych południowych sąsiadów, a uzupełniają je sylwetki wybitnych Czechów jak undergroundowa legenda Ivan Martin Jirous czy fikcyjny wynalazca Jara Cimrman, zwany niekiedy ,,Leonardo da Vincim znad Wełtawy".

Był redaktorem dwóch tomów ,,Antologii polskiego reportażu", prawdziwej ,,Biblii" dla wielbicieli tego gatunku, których wydanie było jednym z najważniejszych wydarzeń literackich 2014 roku.

W 2016 roku ukazała się jego ostatnia, jak dotąd, książka: ,,Projekt: prawda", zainspirowana zapomnianą dziś powieścią ,,Portret z pamięci" Stanisława Stanucha z 1959 r.

Nagrody:

Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich - wyróżnienie honorowe za wybitne osiągnięcia dziennikarskie (1993),

Nagroda Kryształowego Zwierciadła miesięcznika ,,Zwierciadło" za ,,odwagę zadawania pytań" (1996),

Nagroda Melchior 2004 w Ogólnopolskim Konkursie Reportażystów - za osiągnięcia w dziedzinie literatury faktu,

Nagroda księgarzy Warszawska Premiera Literacka za ,,Gottland". Książka lutego 2007,

finalista nagrody literackiej Nike 2007,

zdobywca Nagrody Nike Czytelników 2007,

finalista nagrody Angelus 2007 za najlepszą książkę środkowoeuropejską,

Nagroda im. Beaty Pawlak 2007 za ,,Gottland",

Książka Roku 2007 - Nagroda księgarzy i bibliotekarzy Warszawska Premiera Literacka za ,,Gottland",

Prix Amphi 2009 - nagroda literacka Uniwersytetu w Lille za najlepszą książkę obcojęzyczną wydaną we Francji w 2008 roku (za ,,Gottland"; nagroda dla pisarza i tłumacza),

European Book Prize 2009 - nagroda Unii Europejskiej za najlepszą europejską książkę roku - za ,,Gottland",

Nagroda księgarzy Warszawska Premiera Literacka za ,,Zrób sobie raj". Książka grudnia 2010,

Książka Jesieni 2010 - Nagroda Poznańskiego Przeglądu Nowości Wydawniczych.

Nagroda im. Andrzeja Wojciechowskiego za reportaż pt. „Śliczny i posłuszny”, który ukazał się 27 czerwca 2013 roku w „Dużym Formacie”,

Dziennikarz roku 2013 w konkursie Grand Press,

Bene Merito (2014) - odznaczenie Ministra Spraw Zagranicznych RP za zasługi dla polskiej kultury za granicą.

Źródło: Culture.pl